همه چیز درباره فرش پازیریک قدیمی ترین فرش تاریخ که متعلق به ایران است
پازیریک قدیمی ترین فرش جهان است و قدمت آن به قرن ها پیش از میلاد مسیح بر می گردد. این فرش در حال حاضر در موزهی آرمیتاژ روسیه نگه داری می شود و می توانید در وبسایت این موزه نقوش زیبای آن را نظاره کنید. چیزی که این فرش را برای ما جالب توجه کرده، نه تنها لقب «کهنترین فرش جهان» است، بلکه «ایرانی» بودن پازیریک است.
داستان از این قرار است که دو باستانشناس روسی به نامهای سرگی رودنکو (Rodenko) و گریازنوف در سال ۱۹۴۹ میلادی، کهنترین نمونه فرش گرهبافت و پرزدار جهان را در دومین مرحله کاوشهای باستانشناسی خود و به طور کاملا اتفاقی از درون گوری یخ زده در ۵۰۰۰ فوتی کوههای آلتایی کشف کردند و آن را فرش پازیریک به معنای «فرش گره دار» نام نهادند.
کشف چیزهای مختلفی چون فرش و لباس که همه قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال داشتند از نخستین گور یخ زده باعث شد تا نام «پازیریک» که تا آن زمان ناشناخته بود، شهره آفاق شود. پازیریک، دره کوچکی در شمال کوهستان آلتایی در جنوب سیبری مرکزی، در ۷۹ کیلومتری مرز مغولستان است. نتایج آزمایش با کربن رادیواکتیو بر روی این اشیا نشان میداد که این گورها به قرنهای چهارم و پنجم پیش از میلاد تعلق دارند.
گفته میشود در زمان کشف، فرش پازیریک بر روی تابوت بزرگ یک پادشاه (دولتمرد هخامنشی) که جسدش مومیایی شده بود قرار داشته است.
اثبات ایرانی بودن فرش پازیریک
رودنکو در اثبات ایرانی بودن این فرش در کتاب خود به نام «مقابر یخزده سیبری: سوارکاران عصرآهن مدفون در پازیریک» مینویسد:
نقش گوزن زرد خالدار شاخ پهن ایرانی در فرش پازیریک
در طرح پازیریک صفهای منظم مردان و چارپایان که همگی به فاصله ای معین از پی یکدیگر میآیند به روشنی یادآور رسمهای تزیینی هخامنشی و آشوری است. همچنین شیوه گره زدن دم اسبها و کاکل آنها به رسم ایرانیان است. هم در پیکرکندههای تخت جمشید و هم در فرش پازیریک ستوربانان در سمت چپ اسب گام بر می دارند و دست راست خود را بر پشت گردن اسب نهادهاند. آنچه آشکار و غیرقابل انکار است تصویر گروهی است شبیه نقش برجسته های تخت جمشید در صفهای منظم که همگی به یک فاصلة معین از پی یکدیگر میآیند. نقش گوزن فرش پازیریک از دیگر موارد مهم است.
رودنکو یادآور شده است که این گوزنها از تیره گوزن زرد خالدار شاخ پهن و ایرانی است.
همچنین گفته: بدون اینکه بتوانیم بهطور حتم بگوییم این فرش کار کدامیک از سرزمینهای (ماد – پارت -خراسان قدیم یا پارس) است، تاریخ فرش مذکور و پارچههایی که در پازیریک کشف شد قرن پنجم و یا اوایل قرن چهارم پیش از میلاد تشخیص داده می شود.
پازیریک ؛ کهن ترین فرش دنیا
طرح 28 اسب سوار ایرانی روی فرش پازیریک
از نقشهای منحصر به فرد این قالی ۲۸ اسب سواری هستند که نقششان جاودانه شده و تک تک چهرهها و کلاههایشان که کاملا ایرانی است با ظرافت کامل طراحی شده است.
رودنکو اضافه می کند: تاریخ این قالی از روی شکل اسبسواران معلوم می شود. طرز نشان دادن اسبهای جنگی که به جای زین قالی بر پشت آنها گستراندهاند و پارچه روی سینه اسب از مشخصات آشوریها است اما در روی فرش پازیریک ریزهکاریهای مختلف و طرز گره زدن دم اسبها در نقوش برجسته تختجمشید نیز دیده می شود.
شباهت فرش پازیریک با نقوش برجسته تختجمشید
طرز گره زدن دم اسبها در نقوش برجسته تختجمشید نیز دیده می شود.
بعدها نیز پروفسور رومن گیرشمن (ایرانشناس فرانسوی) به هنگام معرفی چندین ظرف سیمین و نیز تصویر چند سنگکنده بر طاق بستان بهمانندگی گوزن مشهور به «گوزن بین النهرینی» و گوزن پهن شاخ ایرانی که بدن خالدارش با همان شاخهای پهناور پوشیده است توجه کرد.
ستاره های چهارپر در قسمت مرکزی این فرش
وی همچنین به نفوذ هنر هخامنشی بر روی اشیای متعلق به قرون چهارم و سوم پیش از میلاد در قبرهای یخ زده رؤسای قبیلة صحراگردان در پازیریک اشاره کرده و می نویسد:
در قسمت مرکزی این فرش یک ردیف ستاره های چهارپر نقش شده که روی اشیای مکشوف در لرستان نیز دیده می شود. نقش حاشیه این فرش کاملا بنابر سنتهای هخامنشی است و دو ردیف گوزنها و سوارهها را نشان می دهد. در این فرش حتی خصوصیاتی از جل نمد منگولهدار یونانی و ایرانی نیز دیده می شود.
خصوصیات فرش پازیریک
این فرش تقریبا چهارگوش حدود دو متر مربع وسعت دارد و تصویر سوارکاران، آهوان در حال چرا، جانوران افسانهای با سرعقاب و بدن شیر بر آن نقش بسته و حاشیهای گلدار آن را زینت بخشیده است. رنگهایی که در فرش پازیریک به کار رفته است عبارتند از: قرمز تیره، سبز، آبی، زرد و نارنجی کمرنگ.
قرینهسازی کامل در فرش پازیریک
در طراحی فرش نقشمایهها و نگارهها بسیار سنجیده با قرینهسازی کامل در چارچوب نقشهای متوازن و یکدست با رعایت کلیه اندازهها به چشم میخورد.
این شکلها در نقشه فرش پازیریک به روشنی قابل تشخیص است؛ در حاشیه اول تکرار جانور افسانه ای بالدار، در حاشیه دوم ۱۴ سوارکار، ۱۴ ستوربان، ۲۸ اسب، در حاشیه سوم تکرار گل چهاربرگی، در حاشیه چهارم تکرار ۲۴ گوزن خالدار شاخ پهن، در حاشیه پنجم تکرار جانور افسانه ای (شبیه حاشیه اول) و در وسط فرش ۲۴ چهارگوش که درون هریک نگاره هشتپر دیده می شود.